Mrtvo more (More smrti ili Lotovo more), na granici je između Zapadne obale, Izraela i doline Jordan. Najdublje je visokoslano jezero na svetu, koje se nalazi na najnižoj prirodnoj tački na površini Zemlje.
Na hebrejskom jeziku Mrtvo more se zove Yam ha-Melah, što znači, „more soli“, ili Yam ha-Mavet, što znači „more smrti“. Mrtvo more nalazi se oko 400 m ispod nivoa mora. Njegova najveća dubina je 330 m, najveća širina je 16 km, a najveća dužina 67 km. Površina Mrtvog mora je 810 km². Ovo čudo prirode dosta je manje u odnosu na svoju prvobitnu veličinu, a predviđa se da će vremenom i nestati. Zbog toga dodajte ovu destinaciju na spisak mesta koje bi trebalo obići.
Mrtvo more je najslanije more na svetu, ali i najveća depresija u svetu. Na nekim mestima grudve soli plutaju po površini kao slomljene sante leda.
Mrtvo more – Najveća prirodna banja na svetu
Mrtvo more je hiljadama godina privlačilo posetioce iz celog sveta. Slana voda i blato na obali Mrtvog mora sadrže mnogo minerala za koje se smatra da su medicinski korisni i terapeutski zdravi.
Drevni Egipćani su koristili blato u procesu mumifikacije, koje se koristi i danas, jer je izrazito bogato mineralima, a sama Kleopatra, koja je uživala u kozmetičkim proizvodima, spravljenim od produkata Mrtvog mora, naredila je da se duž obale proučavaju resursi koje ova lekovita slana voda nudi.
Kada zaplivate u njemu glava i ramena će vam uvek biti iznad vode, tako da će najzadovoljniji biti neplivači. Ova slana voda blagotvorno deluje na kožu, jer se u moru nalaze minerali korisni za čoveka: natrijum, kalijum, magnezijum, brom. Na dnu mora je glina, koju posetioci mažu na sebe radi lekovitih svojstava.
Druga uobičajena aktivnost za posetioce je da pokušaju da potonu, ali to je uzaludno. Neobično velika koncentracija soli znači da je voda gušća od ljudskog tela i da je jedino moguće plutati po njoj.
Zašto ga zovu Mrtvo more?
More se zove mrtvo, jer u njemu, pošto sadrži velike količine soli, nema ribe niti drugih vodenih organizama koji obično žive u morima. Prisutan je jedino veoma mali broj bakterija i mikrobskih gljivica. Ali su zato okolne planine dom mnogim životinjskim vrstama, uključujući kamile, kozoroge, zečeve, šakale, lisice, pa čak i leoparde. Stotine vrsta ptica takođe naseljavaju ovu oblast.
Mrtvo more – Atrakcije
Mrtvo more – Mineralna plaža
Spa tretmani (u čuvenom blatu iz Mrtvog mora), sumporni bazeni i, naravno, plaža koju zapljuskuje voda Mrtvog mora su popularne turističke atrakcije na Mineralnoj plaži. Ovo priobalno odmaralište je najpopularnije mesto za okupljanje turista na Mrtvom moru. Tu su kafei, ležaljke, bazeni i tuševi koji su svakako neophodni kada izađete iz mora.
Mrtvo more – Plaža En Gedi
Ova javna plaža je jedna od alternativa ako nemate mnogo novca i ne želite da plaćate ulaz kako biste se okupali u Mrtvom moru. Ovde nema kafića i sličnih uslužnih objekata i ova plaža je mnogo više kamenita nego peščana. Južno od En Gedi spa se nalazi udobnija plaža sa spa tretmanima, sumpornim bazenom i običnim bazenom.
Mrtvo more – Plaža Ein Bokek
Ein Bokek se nalazi na jugozapadnoj obali Mrtvog mora i ovde se nalazi mineralni izvor koji se još od drevnih vremena koristi u terapeutske svrhe. U Ein Bokeku se nalazi mnoštvo hotela i spa centara, kako za one koji dolaze da leče kožu, tako i za turiste koji samo žele da uživaju u Mrtvom moru. Ovdašnja javna plaža je izvrsna. Severno od grada se nalaze ostaci tvrđave Mezad Bokek koju je sagradio kralj Judeje da bi se zaštitio od napada Moabita.
Mrtvo more – Neve Zohar
U Neve Zoharu se nalaze spa centar, restoran i nekoliko toplih mineralnih izvora. Vredno je obići ovo mesto i prošetati tri kilometra do Mezad Zohara, utvrđenju smeštenom na kupastom grebenu među živopisnim planinama. Reč je o staroj nabatejskoj tvrđavi koju su kasnije osvojili Vizantijci. Na putu između Neve Zohara i Arada se nalaze dva vidikovca odakle možete uživati u pogledu na Mrtvo more.
Mrtvo more – Kumran
Pećine Kumrana su jedno od najvećih religijskih otkrića u moderno doba. Ovde se 1947. godine jedan beduin sapleo na papiruse koji datiraju iz 1. veka pne i 1. veka nove ere, koji su danas poznati kao svici Mrtvog mora. Ovo su najstariji poznati rukopisi Biblije i uključuju sve knjige starog zaveta (osim Knjige o Jestiri), kao i apokrife i razne spise koji opisuju način života u Isusovo doba.
Sve ovo zabeležili su Eseni, jevrejska asketska sekta nastala oko 150. godine pne, nakon sukopa u Jerusalimu zbog helenističkih uticaja. Utvrdili su svoj centar u Kumranu i, iako su ga uništili Rimljani 68. godine nove ere, uspeli su da sakriju svoju biblioteku i arhivu i okolnim pećinama, gde su konačno i otkrivene. Ukupno ima više od 500 hebrejskih, aramejskih i nešto grčkih rukopisa, od kojih su 10 skoro sasvim očuvani, i nađeni su u 11 pećina u Kumranu. Neke od ovih skripti se nalaze u Izraelskom muzeju, ali pošto se većina svitaka tokom vekova raspala u sitne komade, još uvek traje proces restauracije.
Ruševine hrama nisu velike, ali se mogu videti kuhinja, trpezarija i biblioteka, kao i dve cisterne, ostaci drevnog akvadukta, iz kojih je uzimana voda, a možete posetiti i pećinu u kojoj su nađeni neki od svitaca. Ovde postoje i izvrsne audio-vizuelne prezentacije koje će vam pomoći da mnogo bolje doživite ove ruševine.
Vadi David (Davidova dolina)
Vadi david je jedna od dve doline koje se nalaze u prirodnom rezervatu En Gedi. Ovaj predeo je bogat vegetacijom, koja čini fantastičan kontrast okolnim pustim brdima i pravi je raj za planinare i ljubitelje divljine.
Odavde možete ići na planinarenje pored vodopada na severozapad, gde ćete naići na ostatke Kalkolitskog dvorca koji datira iz četvrtog milenijuma pre nove ere i posvećen je kultu Meseca. U sredini zdanja se nalazi kružni „Mesečev kamen“, dok dve svete kapije gledaju u izvor En Gedi na jednoj strani i izvor Šulamite na drugoj. Od izvora Šulamite se staza nastavlja severno do pećine Dodim iznad vodopada. Od zamka staza ide severozapadno do Suvog Kanjona i zapadno do Rimske tvrđave i Izraelskog uporišta.
Vadi Arugot (dolina Arugot)
Vadi Arugot je južna dolina u parku En Gedi. Kao i u Davidovoj dolini, i ovde se nalazi dosta bazena i vodopada zajedno s planinskim stazama, iako je ovde planinarenje teže nego u Davidovoj dolini, tako da ovde ima manje posetilaca. Ako ne volite da se preznojavate dok planinarite, stanite kod sinagoge iz 5. veka, koja se nalazi severozapadno od ulaza u dolinu i pogledajte pločnik od mozaika s motivima životinja i preživljavanja.
Vadi Bokek
Vadi Bokek je još jedno odlično mesto ako volite planinarenje. Bićete okruženi bujnim zelenilom i bistrim izvorima. Planinarenje na ovom mestu je prilično lako i odlična je stanica da protegnete noge ako ste se do tada izležavali na plaži.
Planina Sodom
Ova planina koja je zapravo slana stena je nezaobilazna turistička atrakcija za svakog ko bi da svoje putovanje na Mrtvo more obogati avanturama. Kao što se iz imena može zaključiti, ovo je jedno od mesta za koja se smatra da se tu nalazio biblijski grad Sodoma. Na ovoj planini ima dosta uređenih staza za planinarenje i vožnju bicikla. Kako je vrh planine na samo 176 metara iznad nivoa mora, ovo će verovatno biti najniža planina na koju ste ikad morali da se popnete.
Arad
Ovaj moderni grad je osnovan 1961. godine i najpoznatiji je po tome što se nalazi nadomak arheološkog nalazišta Tel Arad. Hananski grad koji je ovde otkriven datira iz 2. milenijuma pre nove ere, s palatom i hramom koji se nalaze na severozapadu nalazišta, a stambene četvrti na jugozapadu. Još uvek se mogu videti masivni zidovi koji su ojačavani okruglim tvrđavama i produženi u veliku citadelu na akropolju.
I danas se mogu videti građevine na akropolju koje datiraju iz post-hananskog perioda. Sagrađene su pre više od 1.000 godina i trajale sve do rimskog doba. Masivni zidovi citadele su ponovo sagrađeni uz pomoć originalnog materijala. A u kompleks se ulazi kroz istočnu kapiju oivičenu masivnim kulama. Unutar zidova se nalaze ostaci različitih građevina i helenističke kule.
Najvažnija zgrada je svakako Jevrejski hram, na severozapadnom delu citadele. Ovaj hram je jedina jevrejska sveta građevina svoje vrste koja je nađena u iskopinama. Pošto nije dozvoljeno iskopavanje u Jerusalimu, hram u Aradu, koji je nekoliko puta uništen i uvek ponovo izgrađen, je zbog toga od ogromne važnosti za arheologiju i istoriju religije.
Kroz istoriju
Ljudska istorija vezana za Mrtvo more seže daleko u prošlost. Severno od Mrtvog mora leži Jerihon, jedan od mnogo kandidata za najstariji stalno naseljeni grad na svetu.
Pretpostavlja se da se u blizini nalaze Sodoma i Gomora, koji se pominju u Knjizi postojanja i koji su uništeni u Avramovo doba, kao i još tri „Grada iz ravnice“.
Zbog geologije rascepa tla ispod dna jezera (koji predstavlja produžetak Velikog istočnoafričkog rova), komadi asfalta su iz zemlje izbili na površinu i to je bio vredan proizvod u trgovini sa Egipćanima, koji su ga koristili, između ostalog, za konzervaciju mumija.
Irod Veliki, Isus i Jovan Krstitelj takođe su bili vrlo povezani s Mrtvim morem i njegovom okolinom. U rimsko doba, Eseni su se naselili u Kumranu na severnoj obali Mrtvog mora. Tu, u mekom laporcu oblasti Mrtvog mora, oni su kopali pećine-skloništa za svoje svete tekstove. 2.000 godina kasnije tajni rukopisi su pronađeni i dato im je ime „Rukopisi sa Mrtvog mora“.
Smatra se posebno važnim arheološkim nalazištem. Vremenom, kako je nivo Mrtvog mora opadao, pećine kod Kumrana su ugledale svetlost dana. A sa njima i „Svici iz Mrtvog mora“. Tačnije 900 dokumenata koji pripadaju hebrejskoj Bibliji, brižljivo sačuvanih u hermetički zatvorenim ćupovima. Smatraju se dokumentima od ogromne religijsko-istorijske važnosti.
Mrtvo more u nestajanju
Mrtvo more je prirodno zatvorenog tipa. To znači da iz njega ništa ne ističe, a njegov glavni izvor vode je reka Jordan. Severni deo Mrtvog mora dobija jedva 100 mm kiše godišnje, dok južni deo dobija još manje – svega 50 mm. Smanjenje protoka reke Jordan, u kombinaciji s velikom brzinom isparavanja Mrtvog mora, znači da ono postaje pliće. Vode u južnom delu mora već su isparile i tu su ostale samo slane zaravni.
Poluostrvo El Lisan (što znači „jezik”) deli jezero na dva dela. Severni deo, koji je veći i dublji, i južni deo, koji je dubok u proseku samo šest metara, u kojem se nalaze stubovi soli. Stubovi su zapravo gornji sloj debelih naslaga taloga koji je počeo da se formira pre više od dva miliona godina.
Voda iz reke Jordana brzo isparava na temperaturama koje leti iznose preko 50°C i za sobom ostavlja naslage gline, peska, kamene soli i gipsa. Tokom naročito vlažnih zima u Mrtvo more se svakog dana uliva preko 6,5 miliona tona vode. Kad ne bi bilo isparavanja, nivo jezera bi porastao za tri metra svake godine. Ali, od sredine XX veka nivo jezera je opao za više od 40 m. Delimično zbog klimatskih promena, a delimično zbog toga što Jordan i Izrael crpu vodu za navodnjavanje iz reke Jordana.
Zanimljivosti
Da se priroda pobrinula da ovo bude dvostruko čudo, govori i podatak da je Mrtvo more na najdubljoj tački doline Velikog raseda. To je samo po sebi prirodni fenomen, jer se smatra najvećim rasedom (pukotinom) na svetu. Dugačak je skoro 6.500 kilometara i prolazi kroz 20 država.
Postoji još jedna neobičnost vezano za Mrtvo more. Naime, ono u kontinuitetu izbacuje na površinu prirodni asfalt. Njime su se služili Egipćani pri mumificiranju, a zbog ove pojave, Stari Grci su ga nazivali „Asfaltno jezero“.
Kada ga posetiti
Temperature tokom turističke sezone mogu biti ekstremno visoke, od 30° u proleće, do 40°C u leto. Godišnje je u ovoj oblasti u proseku 330 sunačnih dana, a kiša pada (ako je uopšte ima) samo zimi.